Đúng vậy, trước khi ngành công nghệ trở thành ngành nghề được nhiều người đàn ông dẫn đầu, phụ nữ đã là những người viết nên những dòng code đầu tiên, âm thầm xây dựng nền móng cho thế giới số mà chúng ta đang sống hôm nay.

Những cỗ “máy tính” đầu tiên của thế giới

Khi lật lại lịch sử từ đầu thế kỷ 20, trong bối cảnh Mỹ và Liên Xô chạy đua khoa học, “computer” không chỉ là từ dùng để chỉ một cỗ máy mà là từ dùng để chỉ con người, cụ thể là những người được thuê để thực hiện các phép tính phức tạp bằng tay. Và phần lớn trong số họ là phụ nữ. Rất nhiều phụ nữ được tuyển dụng với vai trò human computers. Công việc của họ ban đầu bao gồm nhập dữ liệu, xử lý con số và tính toán theo quy trình có sẵn. Tuy nhiên, theo thời gian, vai trò của họ vượt xa những gì xã hội gán cho. Nhiều người không chỉ “làm theo”, mà còn trực tiếp xây dựng thuật toán, phát triển phương pháp tính toán, thậm chí sở hữu bằng cấp về toán học và kỹ thuật, những nền tảng cốt lõi của ngành khoa học máy tính sau này.

Trong những năm 1950-1960, giữa bối cảnh phân biệt chủng tộc và giới tính khắc nghiệt tại Mỹ, ba nhà toán học nữ đã làm việc tại NASA là Katherine Johnson, Dorothy Vaughan và Mary Jackson. Họ thực hiện những phép tính vô cùng phức tạp, đóng vai trò then chốt trong các sứ mệnh không gian đầu tiên của Mỹ, từ quỹ đạo bay cho đến việc đưa phi hành gia trở về Trái Đất an toàn. Thế nhưng, trong nhiều thập kỷ, đóng góp của họ gần như không được nhắc đến. Mãi đến sau này, vai trò của những người phụ nữ tài năng ấy mới được ghi nhận xứng đáng.

Một nhân vật quan trọng khác của lịch sử tin học là Grace Hopper, người đặt nền móng cho các ngôn ngữ lập trình hiện đại. Bà tin rằng máy tính nên được lập trình bằng ngôn ngữ gần với con người, thay vì chỉ những chuỗi lệnh khô khan dành cho máy móc. Một sự thật thú vị là nếu bạn từng than phiền vì bug phần mềm (các lỗi trong quá trình phát triển phần mềm), có lẽ bạn đang dùng một thuật ngữ do Grace Hopper để lại.

Năm 1947, trong quá trình làm việc với máy tính Harvard Mark II, bà phát hiện một con bướm đêm bị kẹt trong rơ-le, khiến hệ thống gặp lỗi. Hopper đã dán con bướm ấy vào sổ ghi chép và chú thích ngắn gọn: "First actual case of bug being found". Từ một sự cố rất đời thường, “bug” trở thành cách gọi phổ biến cho lỗi máy tính và vẫn được sử dụng cho đến ngày nay.

Phụ nữ dần mất ưu thế

Từ cuối thế kỷ 20, tin học dần trở thành lĩnh vực chiếm ưu thế bởi nam giới, trong khi số lượng phụ nữ tham gia ngày càng giảm. Một trong những nguyên nhân chính là ngành tin học phát triển và dần được “chuyên nghiệp hoá”, công việc này bắt đầu gắn liền với những kỹ năng được xem là tinh hoa, khó tiếp cận và mang tính “bí truyền”. Song song đó, nhiều tập đoàn công nghệ cũng bắt đầu áp dụng những bài kiểm tra năng lực có tính thiên vị, ưu ái hình mẫu lập trình viên hướng nội, giỏi toán và ngầm định là nam giới. Nhiều người cho rằng khả năng lập trình là năng khiếu tự nhiên, thay vì một kỹ năng có thể học được.

Một lý do nữa không nằm ở năng lực, mà ở cách máy tính được marketing và định vị trong văn hoá đại chúng. Sự phổ biến của máy tính cá nhân trong gia đình nhanh chóng biến thiết bị này thành “đồ chơi của con trai”. Điều này đã vô tình cản trở sự hứng thú của nữ giới ngay từ khi còn nhỏ.

Dù nữ giới chiếm tỷ lệ tương đối nhỏ trong các lĩnh vực STEM. Dẫu vậy, hiện vẫn có nhiều vị trí quan trọng trong lĩnh vực này do phụ nữ đảm nhiệm. Meg Whitman từng giữ vai trò CEO của tập đoàn công nghệ Hewlett-Packard và đã dẫn dắt thành công công ty trong giai đoạn chuyển mình đầy thách thức. Marissa Mayer, cựu CEO của Yahoo và là một trong những gương mặt nữ chủ chốt tại Google thời kỳ đầu, đã góp phần định hình cách các sản phẩm công nghệ tiếp cận hàng triệu người dùng.

Sự hiện diện của họ là minh chứng cho thấy phụ nữ không hề đứng ngoài lĩnh vực tin học. Họ chỉ ít được nhìn thấy hơn trong những câu chuyện được kể. Và có lẽ, đã đến lúc ngành công nghệ cần được nhìn nhận từ góc nhìn đa chiều, công tâm và đúng với những gì đã thực sự diễn ra.