Nữ quyền hiện đại đề cao quyền tự quyết và khả năng tự định nghĩa giá trị bản thân, nhưng trong không gian số, một tự do cốt lõi đang bị xâm phạm âm thầm: quyền tự do với hình ảnh cơ thể. Chính filter kìm hãm sự tự tin của phái đẹp trong thời đại số, khiến họ dần đánh mất quyền làm chủ hình ảnh thật của chính mình.

Chỉ với một cú chạm, các filter làm đẹp có thể biến một gương mặt bình thường thành phiên bản “hoàn mỹ” hơn: cằm nhọn, mũi cao và làn da trắng mịn như sứ. Thoạt nhìn, đây là sự tiện lợi vô hại, thỏa mãn được nhu cầu trở nên đẹp hơn của tất cả mọi người. Nhưng với hàng trăm triệu lượt sử dụng filter làm đẹp mỗi tuần tại các quốc gia Châu Á, câu hỏi đặt ra là: Liệu chúng ta có đang tự nguyện bước vào một cái bẫy tâm lý do chính mình tạo ra?

Hội chứng Rối loạn Mặc cảm Ngoại hình do filter

Giới học thuật có một thuật ngữ cho hiện tượng này: “Snapchat Dysmorphia” hay “Filter Dysmorphia”. Thuật ngữ này được các bác sĩ da liễu tại Trường Y Harvard đặt ra vào năm 2018, mô tả xu hướng bệnh nhân tìm đến phẫu thuật thẩm mỹ với yêu cầu duy nhất: khiến họ trông giống như phiên bản đã được chỉnh sửa của mình trên mạng xã hội.

Một nghiên cứu trên tạp chí JAMA Facial Plastic Surgery đã ghi nhận tỷ lệ bệnh nhân mang theo ảnh được áp filter làm mẫu đã tăng từ 42% (2017) lên 55% (2018). Đây là bằng chứng rõ ràng nhất về sự dịch chuyển đáng sợ của tiêu chuẩn làm đẹp: từ những người đẹp nổi tiếng ngoài đời thực sang một hình ảnh hư cấu của bản thân do thuật toán tạo ra.

Filter không chỉ làm đẹp, chúng còn điều chỉnh cấu trúc khuôn mặt một cách nhanh chóng và không can thiệp bằng dao kéo: mắt to, cằm nhọn, mũi cao... Chính sự dễ dàng và hiệu quả giả tạo này đã kích hoạt vòng lặp tự vật hóa (Self-Objectification), khiến phụ nữ bắt đầu tự xem cơ thể mình như một vật thể cần được đánh giá và hoàn thiện dưới góc nhìn của người khác. Sự tung hô và lượt like trên mạng xã hội cung cấp một liều dopamine độc hại, củng cố sự phụ thuộc vào filter và khiến họ càng tự ti hơn vào phiên bản thật của chính mình.

Đồng nhất tiêu chuẩn về cái đẹp

Vẻ đẹp truyền thống Á Đông vốn luôn được tôn vinh qua sự “mặn mà”, “phúc hậu” và “duyên dáng” - những nét đẹp gắn liền với sự trưởng thành và kinh nghiệm sống. Tuy nhiên, các filter hiện đại đang đi ngược lại hoàn toàn với những giá trị đó. Chúng tạo ra một khuôn mặt không góc chết, môi căng mọng, mắt siêu to và làn da được “cà” sạch không tì vết. Đây là một hình mẫu phẳng, trẻ con hóa, đồng thời làm mất đi sự quyến rũ và chiều sâu của nét đẹp trưởng thành.

Có thể thấy, filter củng cố sự độc tôn của tiêu chuẩn “da trắng”. Đây là sự tái áp đặt của một định kiến văn hóa cũ (da trắng gắn liền với địa vị và đặc quyền) bằng một phương tiện hiện đại, khiến những người phụ nữ châu Á có làn da ngăm khỏe khoắn hoặc gương mặt tròn phải chịu áp lực nặng nề, khi sở hữu những “khuyết điểm” cần phải được loại bỏ bằng mọi giá.

Sự đánh đồng này vô tình xóa sổ sự đa dạng và độc đáo của vẻ đẹp cá nhân, tạo ra một “khuôn mẫu người đẹp” đồng nhất trên khắp các nền tảng. Trong đó, thế hệ Gen Z gần như là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, đối mặt với nguy cơ gia tăng các triệu chứng trầm cảm và lo âu do sự so sánh xã hội và tiêu chuẩn hoàn hảo kép (sự nghiệp thành công phải đi đôi với vẻ ngoài xinh đẹp).

Lời thách thức và hành động của cộng đồng

Vấn đề filter không chỉ dừng lại ở lựa chọn cá nhân mà đã trở thành vấn đề xã hội, đòi hỏi sự can thiệp và lên án mạnh mẽ từ cộng đồng. Về mặt pháp lý và đạo đức, ở Châu Âu, một số quốc gia như Na Uy đã ban hành luật yêu cầu những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội phải gắn nhãn rõ ràng khi hình ảnh cơ thể, khuôn mặt của họ đã được chỉnh sửa. Đây là một hành động mang tính Nữ quyền Số (Digital Feminism), nhằm lấy lại tiếng nói cho vẻ đẹp tự nhiên của con người.

Ở phương diện truyền thông, các chiến dịch như “Reverse Selfie” (tua ngược lại quá trình chỉnh sửa ảnh) của Dove cho thấy các thương hiệu có thể và nên đóng vai trò tích cực trong việc chống lại sự biến dạng hình ảnh. Trong khi đó, phong trào đăng ảnh với hashtag #NoFilter của các KOL và influencer chính là một tuyên ngôn sống thể hiện sự can đảm chấp nhận khuyết điểm, lấy lại quyền kiểm soát hình ảnh cá nhân khỏi bàn tay của thuật toán ảo.

Hành trình tái đầu tư vào bản thể thật

Để thoát ly khỏi sự phụ thuộc tiêu cực vào các filter làm đẹp, hành động mạnh mẽ nhất chính là quay trở lại đầu tư vào “cái tôi” ngoài đời thực, kiến tạo một vẻ đẹp bền vững không cần vay mượn sức mạnh của công nghệ, mà đến từ thói quen tự chăm sóc hàng ngày và định hình tư duy sống.

Hãy bắt đầu bằng cách tập trung vào chu trình chăm sóc da khoa học, dinh dưỡng cân bằng và vận động thường xuyên, cũng như học cách xoa dịu bản thân và chấp nhận các khuyết điểm nhỏ như một phần của sự chân thật. Việc dọn dẹp không gian số bằng cách thực hành Digital Detox và theo dõi những người cổ vũ vẻ đẹp tự nhiên trên mạng xã hội cũng là liệu pháp chữa lành tinh thần hiệu quả. Bởi lẽ, vấn đề vốn không hoàn toàn nằm ở công nghệ hay sự “thao túng” của A.I, mà là cách chúng ta cho phép những tác nhân bên ngoài thiết lập thước đo cho bản thân.

Sự tự tin mạnh mẽ nhất không đến từ việc làm hài lòng bất kỳ ai, mà đến từ việc dám xuất hiện với dáng vẻ chân phương nhất trong mọi tình huống. Nếu bạn đang muốn ghi lại một khoảnh khắc nào đó của mình trong cuộc sống hằng ngày, lúc dạo phố hay ở một góc ban công đầy nắng, hãy thử tắt filter đi để ngắm nhìn vẻ đẹp bển bỉ nhất dưới ánh sáng của thời gian. Đó là một vẻ đẹp được tạo nên bởi trí tuệ, kinh nghiệm sống và sự độc đáo không cần qua bất kỳ bộ lọc ảo nào.