Cuối năm thường được xem là thời điểm của sum họp gia đình, khi mọi bộn bề tạm khép lại để nhường chỗ cho những bữa cơm đông đủ và những cuộc trò chuyện ấm áp. Tuy nhiên, trên thực tế, giai đoạn này lại khiến nhiều gia đình nhận ra những dấu hiệu cha mẹ và con cái thường dễ xa cách vào dịp cuối năm rõ rệt.

Áp lực công việc chồng chất, lịch học và thi cử căng thẳng, những kế hoạch còn dang dở cùng những kỳ vọng không nói thành lời đã vô tình tạo khoảng lặng trong giao tiếp giữa các thành viên. Những câu nói như: “Con dạo này ít trò chuyện hơn”, “Cả nhà ở cùng một không gian nhưng hiếm khi thực sự kết nối”, hay “Tôi quá bận để biết con đang nghĩ gì”... dường như không còn là điều xa lạ.

Đâu là nguyên nhân dẫn đến sự xa cách này?

Cha mẹ bị cuốn vào guồng quay công việc

Cuối năm được xem là giai đoạn nhiều áp lực tâm lý đối với các bậc phụ huynh vì khối lượng công việc tăng vọt và nỗi lo cân đối chi tiêu cho kế hoạch năm mới. Cảm giác mệt mỏi tích tụ khiến cha mẹ dễ căng thẳng, cáu gắt, thiếu kiên nhẫn và không toàn tâm toàn ý cho các khoảnh khắc bên con.

Những cuộc trò chuyện vốn cần sự lắng nghe lại nhanh chóng bị rút ngắn, thay bằng lời nhắc nhở, câu hỏi qua loa hoặc sự im lặng. Việc thiếu vắng sự “hiện diện” chất lượng vì thế cũng là một trong những lý do khiến khoảng cách giữa cha mẹ và con cái âm thầm hình thành.

Áp lực học tập, thi cử

Bên cạnh những bộn bề lo toan của người lớn, áp lực điểm số, lịch thi nối tiếp cùng những lời nhắc về thành tích cũng khiến nhiều trẻ phải đối mặt với tình trạng căng thẳng kéo dài mùa cuối năm. Mỗi kết quả, mỗi kỳ thi không còn đơn thuần phản ánh kết quả học tập, mà trở thành thước đo cho sự công nhận từ gia đình và nhà trường.

Áp lực học tập khiến trẻ dễ rơi vào trạng thái lo âu, cáu kỉnh hoặc thu mình. Tuy nhiên, khác với người lớn, trẻ chưa đủ khả năng gọi tên cảm xúc của bản thân. Các em cảm thấy áp lực nhưng không biết cách bày tỏ, hoặc lo sợ rằng việc thừa nhận mệt mỏi sẽ bị cha mẹ đánh giá là yếu đuối hay thiếu cố gắng. Lâu dần, sự im lặng trở thành cách tự vệ. Trẻ ít chia sẻ hơn, còn cha mẹ lại tin rằng con đang ổn.

So sánh và sự lệch pha về kỳ vọng

Cuối năm là thời điểm của những bản đánh giá, tổng kết và so sánh, không chỉ trong công việc mà cả trong gia đình. Cha mẹ dễ có xu hướng so sánh con mình với các bạn đồng trang lứa về học tập, thành tích hay định hướng tương lai, với mong muốn con tiến bộ hơn. Tuy nhiên, những so sánh này lại dễ khiến trẻ cảm thấy áp lực, tự ti hoặc phản kháng, từ đó tạo thêm khoảng cách trong giao tiếp.

Cha mẹ muốn con nỗ lực hơn trong khi ở chiều ngược lại, con cái lại muốn được vui chơi, thư giãn sau một học kỳ dài. Sự so sánh và lệch pha về kỳ vọng dần bào mòn cảm giác được lắng nghe, thấu hiểu của cả hai phía, khiến khoảng cách trong mối quan hệ cha mẹ và con cái ngày một rõ ràng hơn vào những ngày cuối năm.

Khi cả cha mẹ và con cái đều cạn năng lượng cảm xúc, mỗi người có xu hướng rút về thế giới riêng để tự bảo vệ mình. Chính sự cộng hưởng của nhiều áp lực cùng lúc đã khiến cuối năm trở thành giai đoạn thử thách đối với mối quan hệ cha mẹ và con cái, đòi hỏi sự thấu hiểu và kiên nhẫn nhiều hơn từ cả hai phía.

Vậy cha mẹ cần lưu ý điều gì để nuôi dưỡng sự kết nối?

Trò chuyện 10 phút mỗi ngày

Lịch trình bận rộn mùa cuối năm có thể khiến sợi dây liên kết giữa các thành viên trong gia đình trở nên “lỏng lẻo”. Vì vậy, 10 phút trò chuyện cùng con mỗi buổi sáng hoặc cuối ngày có thể sẽ là mẹo nhỏ giúp bạn duy trì mạch kết nối với con.

10 phút trò chuyện tuy không quá dài nhưng nếu bạn thực sự hiện diện cùng con, không bị gián đoạn bởi công việc hay thiết bị điện tử, điều này cũng có thể tạo sự thay đổi rõ rệt. Khoảng thời gian này giúp cha mẹ nắm bắt được trạng thái cảm xúc của con, đồng thời cho trẻ cơ hội được bày tỏ suy nghĩ trong một không gian an toàn và không bị phán xét.

Khi việc trò chuyện trở thành thói quen đều đặn, sợi dây liên kết giữa các thành viên sẽ được duy trì một cách ổn định, từ đó tạo nền tảng cho mối quan hệ cha mẹ và con cái bền vững hơn, đặc biệt trong những giai đoạn áp lực như cuối năm.

Giảm kỳ vọng, tăng thấu hiểu

Trong giao tiếp hằng ngày, cách đặt câu hỏi có thể phản ánh rất rõ điều cha mẹ quan tâm. Khi câu hỏi luôn xoay quanh điểm số hay kết quả, trẻ dễ hiểu rằng giá trị bản thân được định nghĩa bởi thành tích. Thay vì hỏi “Hôm nay con được mấy điểm?”, cha mẹ có thể thử chuyển sang “Hôm nay ở trường con cảm thấy thế nào?”. Cách hỏi này có thể giúp bạn chuyển trọng tâm cuộc trò chuyện từ đánh giá sang lắng nghe và chia sẻ.

Khi trẻ được hỏi về cảm xúc thay vì kết quả, các em có cơ hội để chia sẻ nhiều hơn về những áp lực, niềm vui hay khó khăn đang trải qua. Việc cha mẹ lắng nghe một cách kiên nhẫn, không phán xét không chỉ giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng, mà còn góp phần xây dựng sự kết nối sâu sắc và bền vững trong gia đình.

Lắng nghe trước, góp ý sau

Trong nhiều tình huống, điều trẻ cần không phải là lời khuyên mà là cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu. Khi cha mẹ dành trọn thời gian bên con, kiên nhẫn lắng nghe, không ngắt lời hay vội vàng sửa sai, trẻ sẽ dần cảm nhận được sự an toàn về mặt cảm xúc, rằng câu chuyện của mình được tôn trọng, ngay cả khi cha mẹ chưa đồng tình.

Khi cảm giác được thấu hiểu đã hình thành, những góp ý sau đó không còn mang tính áp đặt, mà trở thành sự đồng hành. Trẻ vì thế ít phòng thủ hơn, sẵn sàng chia sẻ nhiều hơn và tiếp nhận định hướng của cha mẹ theo tinh thần hợp tác.

Tạo hoạt động gắn kết ngày cuối năm

Sự gắn kết trong gia đình không nhất thiết phải đến từ những kế hoạch lớn hay hoạt động được chuẩn bị công phu. Bạn có thể cùng con trang trí nhà cửa, nấu một bữa tối đơn giản, xem phim, du lịch ngắn ngày hay đi dạo trên những con phố quen. Những khoảnh khắc đời thường tưởng chừng đơn giản lại có thể tạo không gian chung, nơi cha mẹ và con cái có thể hiện diện bên nhau một cách tự nhiên, không áp lực và không kỳ vọng.

Bên cạnh đó, cả nhà cũng có thể cùng nhau đặt mục tiêu chung cho năm mới. Thay vì đặt mục tiêu riêng lẻ cho con, gia đình có thể cùng nhau nói về một điều cả nhà muốn làm tốt hơn trong năm tới, như ăn tối cùng nhau nhiều hơn hay giảm áp lực học tập. Việc hướng tới một mục tiêu chung có thể giúp mối quan hệ gia đình được xây dựng trên nền tảng đồng hành, sẻ chia thay vì áp lực, chỉ trích.