Một ngày bình lặng bất chợt chao đảo sóng gió, khi khối u ung thư của bà nội một lần nữa phát bệnh. Cả nhà biết chuyện, chỉ riêng bà không được biết tới. Từ Mỹ, Billi cùng bố mẹ trở về quê nhà Trường Xuân, Trung Quốc. Nhà bác ruột cũng vội vã đặt chuyến bay về từ Nhật. Bề ngoài, cả nhà hối hả chuẩn bị cho đám cưới của anh họ Billi, nhưng thực tế, trong lòng họ lặng lẽ lo toan cho một đám tang đang đến gần.

Lời nói dối của tình yêu thương

Đạo diễn người Mỹ gốc Hoa Lulu Wang viết kịch bản và dàn dựng The Farewell dựa theo câu chuyện cô từng trải qua. Gia đình trong phim mang họ Vương giống như nhà cô ngoài đời. Bối cảnh đoàn phim ghi hình thì chỉ cách nhà bà nội cô một dãy phố. Và bản thân cô cùng tất cả người thân cũng từng chôn giấu sự thật về bệnh tình của bà hệt như cách các nhân vật của phim phải đối mặt.

Có lẽ vì là người trong cuộc, Lulu Wang đủ sức thấu hiểu và đào sâu tâm lý của mỗi người con, người cháu trong câu chuyện của The Farewell. Cho dù nói là đạo diễn mượn chuyện mình để khắc họa nhân vật hay thông qua nhân vật để tự sự, trải lòng thì có lẽ cũng đều phù hợp cả.

Gia đình cách biệt nhiều năm, khó khăn lắm mới có dịp hội ngộ đông đủ, bà nội sáng rỡ niềm vui, long lanh nét cười trong đáy mắt. Nào chỉ có niềm vui con cháu tề tựu đông đủ, với bà, lớn hơn thế là niềm hạnh phúc được chứng kiến ngày tân hôn trọng đại của cậu đích tôn. Trái ngược với một mình bà, cả gia đình chỉ nặng lòng nỗi niềm xót xa. Càng nhìn bà vui, họ càng chua chát trong lòng.

Trong quan niệm người Á Đông, hiếu và hỉ là hai đại sự của đời người. Thì ở đây, cả hai ngày buồn nhất và vui nhất ấy của một gia tộc được buộc chặt vào nhau. Nhưng cũng chính bởi chuyện lớn và đông người, những khác biệt quan điểm, những va chạm tranh cãi là chẳng thể tránh khỏi.

Cùng là những người xa quê, sinh sống nơi đất khách, nhưng gia đình Billi và gia đình bác ruột quan niệm có phần trái ngược về vấn đề của bà nội. Quen với lối sống sòng phẳng phương Tây, cô gái trẻ cho rằng bà được quyền biết về bệnh tình của bản thân, được quyền lựa chọn cách bước qua những ngày cuối cuộc đời. Trong khi, bác trai sinh sống ở Nhật Bản, dù gì vẫn là xứ Á Đông, tâm niệm rằng sẽ thật tàn nhẫn nếu để bà biết cơ thể bà sắp không chịu đựng nổi, sức khỏe bà đang héo mòn qua ngày tháng.

Ai cũng có lý lẽ riêng, thật khó để phân định đúng - sai tuyệt đối. Chỉ biết, lựa chọn nào cũng xuất phát từ tình thương máu mủ ruột rà. Và từ góc nhìn nào, những người ở lại cũng tự đặt mình vào thế lưỡng nan của đạo hiếu.

Phim đặt tựa đề tiếng Trung là Đừng nói bà biết. Ấy là một câu đề nghị, là lời mỗi người trong nhà nhắc mình, nhắc nhau và trên hết là nhắc nhở Billi - đứa cháu thương bà hết sức và cũng được bà cưng chiều nhất mực. Trong khi, tên tiếng Anh của phim The Farewell là một danh từ, ngụ ý lời từ biệt mà mỗi người con, người cháu chỉ thầm thì trong dạ, chẳng thể cất thành lời với mẹ, với bà kính yêu.

Bà mong đám cưới đến mau, trong khi con cái thầm ước những ngày này kéo dài mãi mãi. Bởi khi tiệc cưới hạ màn, họ sẽ phải rời đi, trở lại với cuộc đời thường nhật. Sự thật bệnh tình không được nói ra, họ đâu có cớ gì để ở lại phụng dưỡng mẹ, báo hiếu bà. Và biết đâu đó, ở vào phút lâm chung của bà Vương, họ chẳng thể kịp có mặt nói một lời tiếc thương sau cuối.

Tình thân nơi đâu, cội nguồn ở đó

Trước khi cả nhà lớn nhỏ giấu bà nội chuyện ốm đau, chính bà nội cũng từng nói dối Billie khi bà đến bệnh viện thăm khám. Billie không khác gì, cô không ngừng lảng tránh ánh nhìn chất vấn của mẹ, ngó lơ câu hỏi thăm của bố, mỗi khi nhắc về nghiệp học, nghiệp làm của cô.

Người Đông Á suy cho cùng ở thời đại nào hay sống nơi nao cũng vẫn là như vậy, trưởng bối thì không muốn con cháu lo toan, tốn kém cho mình, hậu bối thì nguyện gánh buồn lo, để cha mẹ già cả được an yên tuổi xế bóng. Cứ như thế, những lời nói dối đầy dần lên trong cuộc sống của họ. Nhưng không phải dối trá mưu toan, mà như cách đạo diễn Lulu Wang đề từ ở đầu phim, đó là những lời nói dối chân thành.

Xoay quanh câu chuyện sum họp, The Farewell trải ra trên màn ảnh nhiều cảnh tượng ăn uống. Như ngoài đời sống, bàn ăn trên phim là không gian thú vị để nhân vật bộc lộ tính cách cá nhân và cung cách đối đãi lẫn nhau. Từ mâm cơm 9-10 người trong nhà bà nội đến bữa ăn tụ họp họ hàng, rồi đông thêm gấp năm, gấp mười ở tiệc cưới của anh họ Billie, quy mô bữa ăn mở rộng báo hiệu những xung đột thêm lớn hơn qua từng diễn biến. Từ đó, quan niệm sum họp và ly hương đầy khác biệt của người phương Đông - phương Tây cũng như tâm lý tị hiềm, cái nhìn phiến diện mà người trong nhà hướng về nhau dần được bóc tách.

Những vấn đề của đời sống hiện thực như thế được đưa vào phim dưới dạng lát cắt nhỏ, ít nhiều đưa đẩy cao trào phim, nhưng được kể bằng nhịp điệu hóm hỉnh và duyên dáng, thay vì tra tấn người xem bằng những cuộc tranh cãi nảy lửa, ồn ào. Bởi suy cho cùng, mỗi nhân vật ở đây vẫn là người một nhà, dù có những chuyện khó nói lời thỏa đáng cũng có thể gác lại để bà nội an tâm.

Kịch bản The Farewell dành nhiều thời lượng cho không gian riêng tư giữa Billi và bà nội. Biết rằng thời gian của bà chẳng còn bao lâu nữa, cô cháu gái chắt chiu từng phút ở bên bà, tranh làm mọi việc cùng với bà, từ tập dưỡng sinh lúc sáng sớm cho đến kiểm tra thực đơn đám cưới ở nhà hàng. Một buổi tối, khi ai về phòng nấy, chỉ còn bà và cháu ngồi bên nhau. Người bà dúi vào tay đứa cháu gái bao lì xì, nhắc cháu “mua gì đẹp cho mình, đừng chỉ đổ tiền vào đống hóa đơn”. Và dù cháu gái có ở tuổi 30 thì với bà vẫn là đứa trẻ vụng dại, vẫn "phải kiếm ai lo cho mình, cháu cứ một mình bà lo lắm". Bề ngoài nói cười là vậy, nhưng Billie nặng trĩu tâm can. Có lẽ, lớn hơn cả nỗi buồn về sức khỏe của bà là cảm giác tự trách, bởi cô mãi chẳng thể làm ra thành tích cho bà nhìn ngắm.

Vẻ ngoài nhang nhác đạo diễn Lulu Wang, diễn viên Awkwafina gợi liên tưởng rằng cô đang tái hiện câu chuyện của Lulu Wang ngoài đời. Không còn chút nào bóng hình nàng hacker ngầu chất trong Ocean 11 hay cô nàng rich kid đồng bóng, nói nhiều trong Crazy Rich Asians, giờ đây chỉ còn một Awkwafina trầm lắng, nhiều dồn nén. Suốt cả phim, cô thường hiện diện với dáng người hơi gù, tựa như oằn lưng gồng gánh nhiều áp lực. Ngôi sao người Mỹ gốc Hoa khắc họa thật dễ chịu chân dung một thanh niên 30 chênh vênh giữa dòng đời, sự nghiệp chưa đi đến đâu, tình duyên chưa biết chừng nào mới tìm tới.

Và hơn tất cả, dấu hỏi lớn nhất trong lòng Billie dành cho danh tính của chính mình. Cô là hiện thân của thế hệ trẻ gốc Á đã chạm tay vào giấc mơ phương Tây, nói tiếng Anh sõi hơn tiếng mẹ đẻ, nhưng giữa New York lộng lẫy mãi là dân nhập cư, còn khi trở về Trường Xuân quê nhà được xem như người ngoại quốc.

Cái hay của phim nằm ở việc ngay cả khi nói tiếng Anh, Billie cũng gọi bà nội, ông nội bằng tiếng Trung - nainai và yeye. Dù có cách biệt địa lý, đổi khác tư duy thì đối với hai người mình tôn kính nhất, cô gái trẻ vẫn lựa chọn cách gọi tên nguyên bản. Dẫu có đi xa nửa vòng Trái đất, máu mủ ruột rà là thứ không thể thay đổi hay tách rời, cũng là điều gắn kết mỗi người với mảnh đất mình sinh ra. Cũng bởi tâm lý trân trọng tình thân ruột thịt như thế, những người con, người cháu nhà họ Vương mới họp mặt nơi đây, với niềm mong cầu làm bà nội yên vui những ngày sau cuối.

Kể câu chuyện tối giản nhưng giàu ngụ ý đời thường, The Farewell ghi điểm bởi cách biểu đạt thâm sâu bằng giọng điệu trào phúng. Ra mắt năm 2019, tác phẩm của đạo diễn Lulu Wang thắng giải Phim truyện dài xuất sắc tại Giải thưởng Tinh thần Độc lập, giải Bộ phim của năm tại Giải thưởng Viện phim Mỹ, mang về cho Awkwafina cúp Quả Cầu Vàng hạng mục Nữ diễn viên chính phim hài/nhạc kịch xuất sắc.