Từ phương Tây đến Á Đông, mỗi mối quan hệ lệch tuổi là một lăng kính soi vào ham muốn, quyền lực và định kiến giới. Giữa giao điểm khác biệt ấy, ta nhận ra rằng điều đáng trân trọng không nằm ở tuổi tác, mà là ai dám trung thực với dục vọng của chính mình, đặc biệt là phụ nữ yêu người trẻ tuổi.

Trên mạng xã hội, chẳng cần quá lâu để một chuyện tình “chị – em” hay “chú – cháu” trở thành đề tài nóng bỏng. Ảnh chụp chung, vài dòng bình luận, hay một câu nói vu vơ cũng đủ làm dậy sóng những luồng tranh cãi: Người ngợi ca “tình yêu không biên giới”, kẻ lại phán xét “lệch chuẩn” hay “vấn đề đạo đức”.

Giữa những cơn bão hashtag, tình yêu dường như ít được nhìn như mối liên kết thực, mà nhiều hơn là phép thử cho định kiến xã hội – nơi tuổi tác bị biến thành thước đo của đạo đức, quyền lực và ham muốn.

Chúng ta vẫn thường phản ứng nhanh, đôi khi quá nhanh trước các mối quan hệ có khoảng cách tuổi tác đáng kể. Ta gắn nhãn “bê bối” trước khi hiểu câu chuyện, gọi đó là “grooming”, “sugar relationship” hay “toy boy” mà quên rằng phía sau những từ ấy là hai con người đang cố gắng tìm cách được thấu hiểu.

Nhưng ít ai dừng lại để tự hỏi: Điều gì trong ta khiến ta khó chịu đến vậy khi nhìn thấy những mối tình vượt khỏi khuôn khổ tuổi tác? Là nỗi sợ bị thay thế, sợ đánh mất chuẩn mực, hay sâu xa hơn là nỗi bất an khi tuổi trẻ, hay quyền lực không còn thuộc về mình?

Bởi lẽ, sự chênh lệch tuổi tác tự thân chưa bao giờ là vấn đề. Nó chỉ trở thành đề tài nóng khi được soi vào đó những quy chiếu của xã hội: Ai mạnh hơn, ai yếu thế hơn, ai được phép ham muốn và ai thì không. Chính vì thế, khoảng cách tuổi tác không phải là bản chất của một vụ bê bối, mà là lăng kính để nhìn sâu vào cấu trúc quyền lực, vào bản năng dục vọng và vào nhu cầu muôn thuở của con người: được nhìn, được yêu và đôi khi, được trẻ lại.

Ham muốn và tuổi tác qua lăng kính văn chương - điện ảnh

Trong lịch sử văn chương phương Tây, sự chênh lệch tuổi tác từ lâu đã là chất liệu gợi cảm, không hẳn vì nó cấm kỵ, mà vì nó phơi bày những độ vênh tinh tế giữa kinh nghiệm và khát khao. Ở La Morte a Venezia của Thomas Mann, mối ám ảnh của một người đàn ông trung niên với cậu thiếu niên tóc vàng không chỉ nói về dục vọng, mà còn về sự khát khao được níu giữ tuổi trẻ, được sống trong vẻ đẹp không thuộc về mình.

Trong L’Amant (Người tình) của Marguerite Duras, mối tình giữa cô gái 15 tuổi và người tình Hoa kiều là hành trình một người phụ nữ trẻ ý thức lần đầu về quyền năng và cái giá của ham muốn.

Văn học hiện đại đã dần tách mình khỏi hai cực đoan cũ: Lãng mạn hóa hay kết án đạo đức. Những nhà văn như Sally Rooney hay Coco Mellors viết về chênh lệch tuổi tác bằng cái nhìn bình tĩnh và gần như khoa học.

Trong Intermezzo, Rooney dựng hai cặp song song – người đàn ông lớn tuổi yêu phụ nữ trẻ và người phụ nữ lớn tuổi yêu đàn ông trẻ để phơi bày cách xã hội vẫn dùng cùng câu chuyện, nhưng áp hai bộ tiêu chuẩn đạo đức khác nhau.

Còn Cleopatra and Frankenstein của Mellors lại coi khoảng cách tuổi tác như bức nền cho câu hỏi sâu sắc hơn: Làm sao hai người, dù đồng điệu đến đâu, vẫn có thể lạc nhịp khi đối mặt với những kỳ vọng và giới hạn của chính mình?

Từ trang sách phương Tây, cùng nhìn lại văn hoá Á Đông – nơi tình yêu từng bị quy chiếu bằng “trật tự đúng mực”. Nam hơn nữ vài tuổi được xem là hợp lẽ, còn ngược lại là “lệch chuẩn”, “trái tự nhiên”. Nhưng thời đại mới đã dần nới lỏng khung ấy.

Trên màn ảnh Hàn Quốc, Chị đẹp mua cơm ngon cho tôi từng khiến người xem rung động bởi thứ tình yêu giản dị nhưng đầy khắc khoải của một người phụ nữ ngoài ba mươi, khi cô nhận ra mình vẫn có quyền được say đắm. Và trong điện ảnh Việt, Mai cũng gợi mở về tình yêu muộn, nơi người phụ nữ tưởng đã cạn khát khao bỗng được hồi sinh.

Dưới ánh sáng của những câu chuyện ấy, tuổi tác trở thành ngôn ngữ của thời gian – nơi ta học cách hiểu dục vọng như một phần của nhân tính, chứ không phải tội lỗi. Ở đó, ham muốn không thuộc về tuổi trẻ hay tuổi già, mà thuộc về những ai còn dám cảm nhận nó.

Khi những nhãn dán mạng xã hội thay thế cho thấu hiểu

Trên mạng xã hội, chúng ta nói về tình yêu bằng từ khóa và nhãn dán. Chỉ cần vài ký tự: daddy issues, toy boy, sugar baby, silver fox, hay May–December romance là đủ để quy chiếu cả mối quan hệ vào kịch bản sẵn có. Ở đó, mọi thứ được xếp lớp: ai là kẻ thao túng, ai là nạn nhân, ai đang tìm kiếm sự an ủi, ai chỉ đang “đu trend”.

Những cụm từ tưởng như vô hại này thực ra là tấm gương phản chiếu nỗi bất an của xã hội, rằng khi điều gì vượt ra khỏi “chuẩn mực” liền phải được đặt tên, như cách để kiểm soát nỗi sợ của chính ta.

Trên không gian mạng Việt Nam, điều này càng dễ nhận thấy. Mỗi câu chuyện tình có khoảng cách tuổi tác đều lập tức biến thành phiên tòa đạo đức công cộng: Người ta không bàn về cảm xúc, mà bàn xem ai đúng, ai sai, ai đáng thương, ai đáng trách. Đặc biệt, người phụ nữ thường là đối tượng chịu phán xét nặng nề hơn. Một người đàn ông ngoài bốn mươi hẹn hò cô gái trẻ được gọi là “bản lĩnh”, “cuốn hút”, “giàu trải nghiệm”. Nhưng nếu điều đó đảo ngược, người phụ nữ lại bị gán nhãn “chị đẹp cố níu thanh xuân” hay “nỗi sợ già hóa hình trong tình yêu”.

Vì sao cùng cấu trúc quan hệ, xã hội lại đối xử khác nhau chỉ vì giới tính? Có lẽ bởi trong nền văn hóa Á Đông, dục vọng của đàn ông được xem là bản năng, còn của phụ nữ lại bị xem là sai lệch hoặc đáng xấu hổ. Khi người phụ nữ yêu người trẻ hơn, cô có lẽ đang thách thức cả một trật tự đã tồn tại hàng trăm năm, nơi tình yêu của phụ nữ chỉ được chấp nhận khi nó dịu dàng, hy sinh và “đúng vai”.

Nữ quyền - Nhân quyền - Quyền được khao khát

Câu hỏi rằng ai có quyền được ham muốn mà không bị xét đoán? lại chạm đến một trong những giới hạn sâu nhất của văn hoá Á Đông. Trong những xã hội nơi phụ nữ được dạy phải “yêu trong khuôn khổ”, ham muốn của họ không bao giờ được coi là tự nhiên, mà luôn phải được biện minh bằng đạo đức, tình cảm hay trách nhiệm.

Ở phương Tây, triết học nữ quyền từ Simone de Beauvoir đến Luce Irigaray đã nhiều lần đặt câu hỏi về ai sở hữu quyền được nhìn, được khao khát, được là chủ thể của ham muốn. Còn ở châu Á, ta vẫn hiếm thấy hình ảnh người phụ nữ dám nhìn thẳng vào dục vọng của mình mà không bị biến thành biểu tượng của sự “nổi loạn”, “tự do” hay “suy đồi”.

Những người đàn bà ấy, trong điện ảnh hay đời thật, thường bị gắn nhãn như kẻ đang cố níu kéo tuổi trẻ, thay vì được hiểu là những cá nhân đang tìm kiếm kết nối thực sự với người khác và với chính mình.

Thực ra, sự chênh lệch tuổi trong tình yêu đôi khi phản ánh sự giao cắt của hai đường đời: Một người đang đi tìm điều từng đánh mất, người kia đang khao khát điều chưa kịp chạm tới. Giữa họ là cuộc gặp gỡ – nơi kinh nghiệm và tò mò, từng trải và bồng bột, cùng song hành trong thứ ánh sáng lấp lánh và ngắn ngủi của ham muốn.

Và chính trong ánh sáng ấy, ta nhận ra điều sâu hơn: Khoảng cách tuổi tác chỉ là bề mặt. Ẩn dưới đó là câu chuyện về cách xã hội định nghĩa tình yêu và dục vọng, về nỗi sợ bị già đi, bị bỏ lại và khát khao được thấy, được người khác nhìn đến bằng ánh mắt không phán xét. Vì rốt cuộc, giữa mọi khác biệt, điều con người tìm kiếm vẫn là cảm giác được tồn tại trọn vẹn, được sống đúng nghĩa.

Thế giới mạng có thể đếm lượt like, viết nên hàng ngàn bình luận nhưng nó không đo được độ sâu của một ánh nhìn. Giữa nhịp sống ồn ào, những câu chuyện tình bị biến thành đề tài công chúng, người ta quên rằng tình yêu, tự thân nó, là ngôn ngữ riêng tư và mong manh, không dành cho sự diễn giải tập thể.

Có lẽ điều đáng bàn là ai dám trung thực với ham muốn của chính mình. Bởi chính sự trung thực ấy, dù mong manh, lại là thứ khiến con người trở nên đẹp đẽ và đáng tin cậy nhất giữa thế giới luôn đòi hỏi ta phải che giấu đi phần chân thật.