Hãy cùng Marie Claire tìm hiểu vấn đề bình đẳng giới tại Nhật Bản của bộ môn sumo thông qua câu chuyện của Hiyori Kon, nữ võ sĩ hiện đang sinh sống tại Buenos Aires, Argentina. Cô bắt đầu làm quen với sumo khi mới sáu tuổi. Hiyori kể lại rằng: “Từ ngày đầu bước chân vào câu lạc bộ sumo, tôi đã phải tập luyện như một đô vật thực thụ. Nói cách khác, tôi không được phép xem bộ môn này như một hình thức giải trí”. Bởi tại Nhật Bản, sumo được xem là quốc võ và chỉ dành cho những ai thực sự muốn gìn giữ và tiếp nối truyền thống lâu đời ấy.

Nhận được sự ủng hộ từ gia đình, cô liên tục tham gia nhiều giải đấu sumo khác nhau và giành chiến thắng trước cả nam lẫn nữ. Thậm chí, BBC vinh danh Hiyori trong danh sách 100 phụ nữ có ảnh hưởng và truyền cảm hứng nhất của năm và có hẳn một bộ phim tư liệu về hành trình sự nghiệp của cô mang tên Little Miss Sumo do Netflix sản xuất.

Thế nhưng, ước mơ của Hiyori không chỉ dừng lại ở thi đấu. “Từ khi chín tuổi, tôi đã mơ được đi dạy sumo và biến bộ môn này thành một môn thể thao Olympic. Tôi đặc biệt muốn dạy cho những đứa trẻ có hoàn cảnh khó khăn, không có điều kiện kinh tế để theo đuổi các môn thể thao khác”, cô tâm sự.

Vì vậy, khi biết đến chương trình tình nguyện giảng dạy sumo tại Argentina do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức, Hiyori đã nhanh chóng nộp đơn. Tuy nhiên, không may thay vị trí này chỉ dành cho nam giới. Ban đầu, khi nhận được thông tin này, Hiyori cho biết cô đã rất bất ngờ: “Điều họ cần là một người có thể dạy các kỹ thuật cơ bản và truyền tải những giá trị văn hóa của sumo, họ không tìm người để thi đấu cùng đội nam ở một giải vô địch thế giới. Tôi nghĩ rằng, nếu yêu cầu chỉ như vậy, thì một phụ nữ hoàn toàn có thể đảm nhận công việc ấy. Vì thế tôi vẫn quyết định ứng tuyển”.

Ban đầu, Hiyori không được chọn, nhưng cô không bỏ cuộc. “Tôi đã liên hệ với hiệp hội sumo ở Argentina và kể cho họ nghe câu chuyện của mình. Họ nói rằng sẽ rất vui nếu được chào đón tôi và sẵn sàng thay đổi các điều kiện. Tôi rất tự tin về những kỹ thuật chuyên môn và tinh thần mà mình học được qua sumo. Chính vì vậy, tôi hoàn toàn không hề lo lắng”.

Việc giới hạn vị trí này chỉ dành cho nam giới có thể được xem là hệ quả mang tính tự động của một hệ thống như sumo, vốn từ lâu đã có quan niệm bài xích phụ nữ. Tuy nhiên, theo cách lý giải của Hiyori, bộ môn sumo không hoàn toàn bài xích phụ nữ. Hiyori cho biết rằng sumo hiện tồn tại dưới hai hình thức là ōzumo và sumo nghiệp dư, giữa hai hình thức này có sự khác biệt rõ rệt về cơ cấu tổ chức cũng như bản chất.

Sumo nghiệp dư là môn thể thao mang tính quốc tế, được cả nam và nữ tham gia tập luyện. Với một số người, đây còn được xem là một công việc toàn thời gian. Ngược lại, ōzumo lại thuộc về không gian văn hóa truyền thống của Nhật Bản, gắn chặt với các nghi thức, quy tắc và giá trị lịch sử lâu đời

Hiện nay, phụ nữ chỉ được phép tham gia sumo nghiệp dư, trong khi cánh cửa bước vào ōzumo, con đường duy nhất dẫn đến sàn đấu chuyên nghiệp, vẫn hoàn toàn đóng chặt. Việc không có cơ hội trở thành vận động viên chuyên nghiệp khiến nhiều cô gái, dù từng gắn bó với sumo trong những năm học đường, đều buộc phải từ bỏ khi trưởng thành, bởi họ không thể xây dựng sinh kế bền vững từ bộ môn mà mình đam mê.

Theo phân tích của Japan Times, việc phụ nữ bị loại khỏi sumo truyền thống và sumo chuyên nghiệp bắt nguồn từ những định kiến lâu đời trong bộ môn này. Theo đó, dohyō, tức võ đài sumo, được xem là không gian linh thiêng, gắn liền với tín ngưỡng Thần đạo (Shintō). Trong hệ thống niềm tin này tồn tại khái niệm “kegare”, cho rằng máu liên quan đến cái chết, sinh nở và kinh nguyệt là điều ô uế, có thể làm vấy bẩn nơi chốn linh thiên.

Chính nguyên tắc ấy từng khiến phụ nữ trong một thời gian dài bị cấm đặt chân lên các ngọn núi linh thiêng, và cho đến ngày nay vẫn là cơ sở để ngăn họ bước lên võ đài thi đấu ōzumo, hình thức sumo truyền thống của Nhật Bản.

Lệnh cấm phụ nữ bước lên võ đài và vấn đề bình đẳng giới

Lệnh cấm phụ nữ bước lên võ đài, việc bình đẳng giới tại Nhật Bản của bộ môn sumo trong nhiều năm qua đã dẫn đến không ít tình huống gây tranh cãi. Cụ thể vào năm 2018, thị trưởng thành phố Maizuru, ông Ryozo Tatami, bất ngờ ngã quỵ khi đang phát biểu tại một giải đấu sumo. Một số phụ nữ nhanh chóng chạy đến khu vực võ đài để sơ cứu, nhưng trọng tài liên tục yêu cầu họ rời đi. Vụ việc đã vấp phải làn sóng chỉ trích của dư luận, buộc Hiệp hội Sumo Nhật Bản phải lên tiếng xin lỗi và thừa nhận hành vi của trọng tài là “không phù hợp”.

Nhìn chung, Nhật Bản vẫn đang đối mặt với vấn đề nghiêm trọng về bình đẳng giới. Trong báo cáo Global Gender Gap Report mới nhất của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, quốc gia này xếp thứ 118, giữ nguyên vị trí so với năm 2024. Theo ông Teppei Kasai, đại diện của tổ chức Human Rights Watch, nguyên nhân của tình trạng bất bình đẳng này đến từ nhiều yếu tố, bao gồm những vấn đề mang tính hệ thống, lịch sử, văn hóa và kinh tế.

Tại Nhật Bản, các vai trò về giới vẫn được quy định tương đối cứng nhắc. Chẳng hạn, theo luật hiện hành, các cặp đôi khi kết hôn buộc phải lựa chọn sử dụng họ của người chồng hoặc người vợ. Trên thực tế, gần như tất cả các cặp đôi đều chọn họ của người chồng. Điều này phần nào phản ánh quan niệm phong kiến lâu đời, theo đó người phụ nữ được xem là “gia nhập” vào gia đình nhà chồng sau khi kết hôn. Những người chỉ trích quy định này cũng cho rằng, vị thế kinh tế xã hội thấp cùng sự dễ bị tổn thương của phụ nữ trong cấu trúc gia đình khiến nhiều người không thực sự có quyền lựa chọn.

Ngay cả Thủ tướng Sanae Takaichi cũng từ lâu đã phản đối việc sửa luật để vợ chồng được giữ họ riêng sau khi kết hôn. Thay vào đó, bà cho rằng phụ nữ vẫn nên mang họ chồng theo pháp lý và chỉ sử dụng họ thời con gái trong công việc khi cần thiết.

Một vấn đề nghiêm trọng khác tại Nhật Bản là sự thiếu hụt cơ chế bảo vệ phụ nữ là nạn nhân của bạo lực tình dục. Vào tháng 6 năm 2023, Quốc hội Nhật Bản đã sửa đổi định nghĩa về tội cưỡng hiếp trong Bộ luật Hình sự, loại bỏ yếu tố “bạo lực hoặc đe dọa” và thay thế bằng khái niệm “quan hệ tình dục không có sự đồng thuận”, được mô tả thông qua tám kịch bản được cho là có khả năng xảy ra.

Theo ông Teppei Kasai, dù cải cách này có thể được xem là một bước tiến, nhiều nạn nhân bạo lực tình dục vẫn lên tiếng chỉ trích vì luật mới không đưa ra một định nghĩa cụ thể về cưỡng hiếp. Theo đó, việc liệt kê tám tình huống cụ thể lại vô tình khiến nhiều trường hợp bạo lực tình dục ngoài những kịch bản này có nguy cơ không được bảo vệ thỏa đáng, dù nạn nhân thực tế không hề có khả năng đồng ý.

Gần đây, Human Rights Watch cũng công bố một báo cáo về cách đối xử với phụ nữ trong hệ thống nhà tù Nhật Bản. Theo đó, nhiều phụ nữ bị giam giữ chỉ vì các hành vi như tàng trữ hoặc sử dụng ma túy, hay trộm cắp vặt. Tuy nhiên, sau khi bị giam, không ít người phải đối mặt với những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, bao gồm việc bị trói hoặc hạn chế di chuyển trong thời kỳ mang thai, không được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ y tế, đặc biệt là chăm sóc sức khỏe tâm lý, bị cách ly tùy tiện và phải chịu những lời lăng mạ từ lực lượng quản giáo.

Dù vậy, trong những năm gần đây, nhờ nỗ lực bền bỉ của nhiều cá nhân và tổ chức, đặc biệt là phụ nữ ở nhiều độ tuổi khác nhau, xã hội Nhật Bản đã bắt đầu xuất hiện những tín hiệu thay đổi tích cực. Như ông Kasai nhận định, việc sửa đổi định nghĩa về tội cưỡng hiếp trong Bộ luật Hình sự “một phần là kết quả từ tiếng nói của nhiều phụ nữ trẻ đã dũng cảm chia sẻ trải nghiệm bị bạo lực tình dục của mình, qua đó tạo áp lực mạnh mẽ lên dư luận và giới hoạch định chính sách, buộc họ phải đối diện với những vấn đề nghiêm trọng này”.

Trở về với bộ môn sumo, loại hình thể thao này cũng đang dần có những chuyển biến tích cực. Trên thực tế, rất nhiều cô gái theo đuổi bộ môn này vẫn không ngừng nỗ lực thi đấu, tự tổ chức các giải đấu, giành chiến thắng và từng bước phá vỡ những khuôn mẫu về giới.

Chia sẻ với nhật báo The Guardian, nữ đô vật sumo nghiệp dư Nana Abe khẳng định: “Tôi tin rằng sumo là dành cho tất cả mọi người. Bộ môn này không nên có bất kỳ ranh giới nào, và tôi mong sẽ có nhiều cô gái hơn nữa tham gia tập luyện sumo”.

Tham khảo: Marie Claire Ý