Chính sự tối giản đến cực đoan ấy đã viết nên một chương đặc biệt trong lịch sử nghệ thuật thế kỷ XX. Hơn nửa thế kỷ sau khi ra đời, những tác phẩm “xanh đơn sắc” của Yves Klein vẫn liên tục được bán với giá hàng chục triệu đô, khiến giới mộ điệu toàn cầu say đắm trước vẻ đẹp vô hình của màu xanh tuyệt đối — minh chứng rõ ràng cho sức ảnh hưởng của Yves Klein và sắc xanh mang tính biểu tượng trong thế giới nghệ thuật đương đại.

Sắc màu của quyền quý và bí ẩn trong lịch sử nghệ thuật

Nếu lần giở theo từng trang sử mỹ thuật, chúng ta sẽ nhận ra rằng màu xanh lam - sắc màu vốn quen thuộc khi miêu tả bầu trời hay biển cả - thực ra lại vô cùng hiếm trong tự nhiên. Trong thời cổ đại, con người hầu như không có khái niệm rõ ràng về màu sắc này.

Thậm chí, trong ngôn ngữ Hy Lạp cổ, không tồn tại từ ngữ nào để chỉ “màu xanh lam”. Đại thi hào Homer, tác giả sử thi Iliad và Odyssey, đã từng mô tả màu biển cả bằng cụm từ “ rượu vang sẫm”, cho thấy sự bí ẩn của sắc tố này.

Trong thế giới nghệ thuật, xanh lam từng được xem là một món xa xỉ phẩm bởi không có một loại khoáng chất tự nhiên nào có thể tạo ra sắc tố xanh bền và rực rỡ. Phải cho đến khi người Ai Cập cổ đại phát hiện và khai thác được đá Lapis Lazuli (ngọc lưu ly), một loại đá quý hiếm và lấp lánh như bầu trời đêm, nhân loại mới thực sự sở hữu được sắc xanh lam trong nghệ thuật.

Chính vì sự khan hiếm, màu xanh lam thường chỉ được dùng để vẽ những chi tiết quan trọng nhất trong các bức họa tôn giáo trong thời kỳ Phục Hưng, biểu trưng cho sự thiêng liêng, đức tin và cao quý. Một trong số đó có thể kể đến bức The Virgin in Prayer của danh họa Sassoferrato.

Cũng trong thời trung cổ, màu xanh lam còn được xem là “màu của hoàng gia” bởi sự xuất hiện của nó trên trang phục của giới quý tộc châu Âu, đặc biệt là hoàng gia Pháp. Những bức họa vẽ vua Arthur hay các lãnh chúa thế kỷ XII đều phủ sắc xanh lam như một biểu trưng cho quyền lực và địa vị.

Cha đẻ của sắc xanh hiện đại

Giữa vô vàn sắc độ của màu xanh lam, ultramarine được xem là sắc độ hiếm nhất. Và trong lịch sử nghệ thuật, không ai gắn liền với sắc màu này sâu sắc như Yves Klein.

Sinh năm 1928 tại thành phố biển Nice (Pháp), Yves Klein được xem là một trong những gương mặt tiên phong của phong trào nghệ thuật Nouveau realism, chủ nghĩa tân hiện thực làm rung chuyển nền mỹ thuật châu Âu giữa thế kỷ XX. Với ông, nghệ thuật không chỉ giới hạn ở đường nét và hình khối, mà còn là trải nghiệm tinh thần thuần khiết. Thậm chí ông còn từng tuyên bố rằng muốn “giải phóng màu sắc khỏi nhà tù của đường nét”.

Từ khao khát ấy, ông chọn bước vào con đường thế giới hội họa đơn sắc, nơi dù có một màu duy nhất nhưng vẫn có thể kể trọn vẹn câu chuyện không gian, cảm xúc và sự hiện hữu. Trong hành trình tìm kiếm sự vô hạn của sắc màu, sắc xanh gắn liền với Yves Klein, gam màu gợi cảm giác về sự vô tận, bao la và cả sự tĩnh lặng tuyệt đối trong tâm hồn.

Thậm chí, ông còn hợp tác cùng nhà hóa học Edouard Adam để tạo ra International Klein Blue (IKB), một công thức xanh mang tên chính ông. Sắc xanh IKB vừa rực rỡ, vừa sâu thẳm như mở ra cánh cửa dẫn người xem vào khoảng không vô tận giữa vật chất và tinh thần. Với chất liệu độc bản ấy, Yves Klein đã tạo nên hàng loạt tác phẩm “xanh đơn sắc” nổi tiếng, mang trị giá triệu đô biểu trưng cho tinh thần tối giản và tự do trong thế kỷ XX.

Sắc xanh triệu đô

1. Bộ sưu tập tranh đơn sắc IKB

Yves Klein bắt đầu hành trình sáng tạo những bức tranh đơn sắc từ năm 1947. Và đây được coi là một lựa chọn táo bạo, gần như đi ngược lại hoàn toàn so với xu hướng nghệ thuật đương thời. Trong khi nhiều họa sĩ mải mê với hình khối và chi tiết, Klein lại chọn loại bỏ mọi yếu tố ấy và chỉ giữ lại một màu duy nhất trên toan.

Điều thú vị là suốt cuộc đời sáng tác, ông không đặt tên cho bất kỳ tác phẩm nào thuộc dòng tranh này. Mãi đến sau khi ông qua đời, vợ ông, bà Rotraut Klein-Moquay, mới hệ thống và đặt tên cho chúng theo mã số màu đặc trưng IKB (International Klein Blue), đánh số từ 1 đến 194, nhưng không theo trình tự niên đại.

Trong số đó, bộ ba IKB 71, IKB 79 và IKB 191 được xem như “tam sắc bất biến”, đại diện cho đỉnh cao của hội họa đơn sắc thế kỷ XX, nơi sắc xanh không còn là màu mà trở thành thực thể sống. Tháng 10 năm 2025, bức IKB 71 (California) với chiều rộng gần 4 m và chiều cao gần 2 m được đấu giá tại Christie’s Paris, đã đạt mức hơn 20 triệu USD, lập kỷ lục mới cho Yves Klein và một lần nữa khẳng định sức sống vượt thời gian của màu xanh bất tận.

2. Bộ tác phẩm Anthropometries

Nếu các bức tranh đơn sắc thể hiện sự tĩnh tại của Yves Klein, thì loạt tác phẩm Anthropometries lại là lời tuyên ngôn mạnh mẽ cho khát vọng giải phóng hình thể khỏi mọi khuôn mẫu trong nghệ thuật.

Ra mắt lần đầu vào năm 1960 tại Paris, màn trình diễn Anthropométrie de l’époque bleue đã khiến giới nghệ thuật sững sờ. Thay vì dùng cọ, Klein để những người mẫu khỏa thân nhúng cơ thể vào sơn International Klein Blue (IKB), rồi in dấu trực tiếp lên toan trắng, dưới sự chỉ huy của chính ông trong bộ vest đen lịch lãm. Bên cạnh đó là tiếng nhạc trầm hùng của dàn nhạc do chính ông sáng tác, một nghi lễ thi vị giữa nghệ sĩ, cơ thể và màu sắc.

3. Các tác phẩm điêu khắc

Không chỉ dừng lại ở tranh vẽ và trình diễn, Yves Klein còn mở rộng hành trình sáng tạo của mình sang lĩnh vực điêu khắc. Người đầu tiên trở thành cảm hứng cho Klein là người bạn thân thiết - nghệ sĩ Arman. Từ đó, ông nảy ra ý tưởng tạo nên một loạt chân dung phù điêu của các bạn bè nghệ sĩ, sử dụng hình nộm thạch cao có kích thước thật để ghi lại dấu ấn hiện hữu của họ. Dù dự án này chưa bao giờ được hoàn thiện trọn vẹn, nhưng nó đã mở ra một hướng đi táo bạo và đột phá cho nghệ thuật chân dung đương đại.

Các bản đúc cơ thể người mẫu khỏa thân được tạo hình vô cùng độc đáo: Phần thân bị cắt không đều ở đùi hoặc vai, gương mặt hơi nghiêng sang một bên, tạo cảm giác vừa cổ điển vừa siêu thực. Trong phiên bản chân dung Arman, hình thể được tái hiện với tư thế nắm tay dọc theo cơ thể, gợi liên tưởng đến các pho tượng Hy Lạp cổ đại.

Những tác phẩm này sẽ được đúc bằng đồng, phủ lên lớp bột màu xanh IKB, rồi gắn trên nền gỗ dát vàng. Sự kết hợp giữa chất liệu kim loại, màu sắc thuần khiết và ánh vàng sang trọng thể hiện trọn vẹn triết lý của Klein: sắc xanh không chỉ là màu của tinh thần, mà còn là biểu tượng của quyền năng và sự bất tử trong nghệ thuật.