Câu hỏi tưởng chừng như đơn giản ấy lại luôn ám ảnh mỗi thế hệ phụ nữ khi họ đứng trước ngưỡng cửa trưởng thành. Bởi lẽ, thành công chưa bao giờ có một khuôn mẫu cố định. Nhưng trớ trêu thay, xã hội vẫn thường cố gắng áp đặt một đáp án chung lên vai phụ nữ, như thể hạnh phúc của họ chỉ hợp lệ khi được đo bằng những tiêu chí quen thuộc, một thực trạng mà Mona Lisa Smile đã phơi bày đầy tinh tế.

Trong bối cảnh tháng 11, khi cả nước đang tôn vinh Ngày Nhà giáo Việt Nam và tri ân những người đã gieo mầm tri thức, cũng là lúc cần chúng ta cần nhìn lại vai trò của giáo dục trong việc định hình nhận thức về nữ quyền. Giáo dục không chỉ mở ra cánh cửa hiểu biết, mà còn tạo nên khả năng tự lựa chọn, tự xác định giá trị và tương lai của chính mình.

Và trong số những tác phẩm điện ảnh chạm tới chủ đề ấy một cách tinh tế và sâu sắc, Mona Lisa Smile mãi là biểu tượng tiêu biểu cho cuộc đấu tranh bình đẳng trong giáo dục. Bộ phim không chỉ phản ánh hiện thực của một thời đại mà phụ nữ bị trói buộc trong những chuẩn mực khắt khe của xã hội, mà còn tôn vinh sức mạnh của tri thức như ngọn đèn soi đường cho tự do và bản lĩnh.

Ngôi trường Wellesley: Chiếc lồng son trang nhã của chủ nghĩa phụ hệ

Lấy bối cảnh thập niên 1950, Mona Lisa Smile chào đón người xem đến Wellesley, ngôi trường danh giá bậc nhất nước Mỹ lúc bấy giờ. Thoạt nhìn, Wellesley là biểu tượng của tri thức và chuẩn mực văn hóa, nơi những cô gái trẻ thông minh được tiếp cận với nền giáo dục tinh hoa. Thế nhưng, đằng sau vẻ đẹp chỉn chu và hào nhoáng ấy lại là một cấu trúc xã hội tinh vi, nơi chủ nghĩa phụ hệ và những định kiến sâu sắc về vai trò của phụ nữ được bọc kín trong lớp vỏ học vấn.

Một mặt, Wellesley quả thực mang đến những cơ hội học tập vượt trội. Nữ sinh được mài giũa trí tuệ qua các môn học cao cấp như văn chương, khoa học, ngôn ngữ và đặc biệt là lịch sử nghệ thuật. Điều này được thể hiện rõ qua lời tuyên thệ ở đầu phim, phản ánh lý tưởng của nhà trường: “Tôi chỉ là một phụ nữ bình thường. Hãy đánh thức linh hồn tôi bằng cách chăm chỉ học tập và dâng hiến cuộc đời cho kiến thức”. Người xem và cả nhân vật chính đã từng tin rằng Wellesley là nơi tri thức được tôn vinh như con đường khai mở tâm hồn.

Tuy nhiên, khi chúng ta đào sâu hơn vào nơi được coi là tinh hoa ấy, một sự thật nghiệt ngã dần lộ diện. Từ chương trình học cho đến cách thức giảng dạy và cách nhà trường vận hành, tất cả lại ngầm hướng đến một mục đích hoàn toàn khác: đào tạo những cô gái trở thành "phụ kiện" hoàn hảo cho những người đàn ông thành đạt.

Họ phải duyên dáng, hiểu biết, có văn hóa, nhưng mọi tri thức ấy cần được khéo léo đặt đúng vị trí phục vụ cho cuộc hôn nhân tương lai. Thay vì trở thành cánh cửa dẫn đến tự do tư duy và tự chủ cuộc đời, tấm bằng đại học cao quý lại bị biến thành một món trang sức tinh tế để nâng tầm giá trị của một cuộc ghép đôi môn đăng hộ đối.

Nhìn rộng ra, Wellesley hoàn toàn giống một chiếc lồng son trang nhã: nó đẹp, sang trọng và được xã hội ca tụng. Thế nhưng, bản chất nó lại là chiếc lồng dạy phụ nữ cách tỏa sáng được đo lường hoàn toàn dựa trên giá trị trong mắt đàn ông và vị thế xã hội của người chồng tương lai. Quan trọng hơn, chiếc lồng này tước đi quyền tự chủ của họ: nó trang bị tri thức để họ trở nên hấp dẫn hơn, nhưng lại hoàn toàn không dạy họ cách làm chủ cuộc đời mình, cách tự định đoạt số phận hay theo đuổi một sự nghiệp độc lập. Tóm lại, tri thức được dạy ở Wellesley không phải là chìa khóa mở ra cánh cửa tự do, mà là lớp sơn bóng bẩy khoác lên một vai trò đã được xã hội định sẵn.

Người thầy khai phóng giáo dục và nữ quyền

Đối lập với ngôi trường Wellesley, Katherine Watson là biểu tượng của sự giải phóng, tư duy cấp tiến và nữ quyền. Xuất thân từ Oakland, California, nơi tư tưởng phóng khoáng và tự do được nuôi dưỡng nhờ phong trào Bohemian, Katherine mang đến cho các nữ sinh không chỉ kiến thức nghệ thuật mà còn một triết lý giáo dục hoàn toàn trái ngược với truyền thống của nhà trường.

Thay vì giới thiệu các tác phẩm kinh điển tôn vinh vẻ cân đối và hoàn hảo của thời kỳ Phục Hưng, cô hướng các nữ sinh đến những nét vẽ phóng khoáng, tự do và bất trật tự của các danh họa hiện đại như Picasso. Mỗi tác phẩm là một thông điệp ngầm gửi đến các cô gái: phụ nữ không sinh ra chỉ để làm “xương sườn của Adam”, chăm sóc gia đình và dạy con. Ngược lại, mọi người phụ nữ đều có khả năng độc lập nếu được trang bị tri thức và quyền tự quyết với tương lai của bản thân.

Những bài giảng của Katherine không chỉ dừng lại ở việc phân tích tác phẩm hay tên tuổi danh họa. Cô dạy các nữ sinh cách tư duy phản biện, cách nhìn nhận, suy nghĩ và diễn giải vấn đề. Từ đó, các cô gái bắt đầu nhận ra rằng việc đặt câu hỏi và quyết định tương lai của mình không phải là sự nổi loạn, mà là quyền tối thiểu của một con người có tư duy độc lập.

Điều làm Katherine trở thành biểu tượng nữ quyền không phải sự phản kháng dữ dội mà là niềm kiên định trong niềm tin rằng phụ nữ xứng đáng được quyền lựa chọn hơn bất cứ chuẩn mực nào xã hội áp đặt. Cô không ép các nữ sinh sống theo một lối duy nhất, mà trao họ công cụ để tự quyết định cuộc đời mình.

Trong một ngôi trường như Wellesley, nơi mọi thứ đều được đóng khung bởi những giá trị truyền thống, Katherine là cơn gió lạ làm xô lệch những giá trị tưởng chừng bất biến. Sự xuất hiện của cô buộc toàn bộ hệ thống phải đối diện với một câu hỏi lớn: Giáo dục được sinh ra để mở cửa tự do hay chỉ để duy trì trật tự mà xã hội mong muốn?

Mona Lisa Smile khép lại nhưng thông điệp của bộ phim vẫn giữ nguyên giá trị trong xã hội hiện đại, nơi những áp lực vô hình về chuẩn mực và kỳ vọng vẫn âm thầm đè nặng lên đôi vai phụ nữ. Câu hỏi “Thành công của một người phụ nữ là gì?” vẫn chưa từng có đáp án tuyệt đối.

Điều quan trọng mà bộ phim để lại chính là lời nhắc rằng mỗi người phụ nữ, dù ở thời đại nào, cũng xứng đáng có quyền quyết định tương lai của bản thân. Tri thức, sự khai phóng tư duy và lòng can đảm chính là hành trang để họ bước ra khỏi “chiếc lồng son” của những khuôn mẫu áp đặt, để tự viết nên định nghĩa thành công cho riêng mình.