Đúng như tên gọi được đặt theo loại trầm hương quý giá, nhân vật Kỳ Nam do Đỗ Thị Hải Yến trong thể hiện Quán Kỳ Nam mang đến cho mỗi không gian cô hiện diện thứ cảm giác dịu dàng, êm ả. Người phụ nữ qua bao bể dâu của thời cuộc, gia đình chẳng còn vị thế, bản thân cũng không còn làm công việc chữ nghĩa ngày xưa. Thế nhưng, cốt cách thanh lịch, phong thái tỉ mỉ từ diện mạo đến ngôn hành vẫn chẳng đổi khác.

Kỳ Nam người đàn bà qua ánh nhìn người dưng

Một phụ nữ công dung ngôn hạnh mực thước đến vậy xét về lý, ai gặp cũng thiện cảm, quý trọng. Ấy vậy mà, ở khu chung cư đất chật người đông, Kỳ Nam từ lâu đã trở thành đối tượng để người ta nhòm ngó, xét nét, đôi khi buông lời châm chọc. Có điều, bất luận miệng lưỡi thế gian độc địa ra sao, Kỳ Nam vẫn giữ cho mình thái độ bình thản. Nhưng thói đời là vậy: Cô càng làm thinh, những lời đồn đại càng dày lên qua năm tháng.

Trong hơn nửa thời lượng phim, khán giả chỉ nhìn thấy Kỳ Nam lẻ bóng sớm khuya trong căn hộ nhỏ, tất bật với củi lửa, rau cá, thịt thà; ngày qua ngày chăm nom cho những hộp cơm phục vụ khách theo tháng. Cô gần như không giao thiệp với ai, ngoại trừ Su - cậu thiếu niên con lai mồ côi phụ giúp việc giao hàng và dọn dẹp.

Suốt nhiều năm, người góa phụ ấy chưa một lần kể về cuộc đời mình, dù là câu chuyện của quá vãng hay tâm tư của hiện tại. Chuyện chồng cô từng là sĩ quan của chế độ cũ, con trai út của cô biệt tích và có lẽ đã vượt biên chỉ là những lát cắt nhỏ mà mấy chị, mấy cô cùng xóm rỉ tai bàn luận. Kỳ thực, không phải ai cũng hướng về Kỳ Nam cái nhìn miệt thị, nhưng hẳn nhiên, với họ, gia đình cô phức tạp và nhạy cảm. Chân dung, lai lịch của Kỳ Nam cứ thế được người ta tô vẽ, bôi xóa một cách phiến diện.

Một đời lặng lẽ giữa những lời đồn và nỗi sầu riêng

Giữa dòng người ngược xuôi mưu sinh thường nhật, chỉ có Khang (Liên Bỉnh Phát) nhìn Kỳ Nam bằng ánh mắt khác. Anh quan sát và lắng nghe cô, dù là trong những ngày cả hai đứng chung căn bếp mà chẳng mấy khi nói với nhau một lời hay những lần họ lang thang đường phố sóng đôi. Hai con người bị mô tả là “chênh tuổi, ngược phe” cứ thế gắn kết bằng tâm thái trung dung, tri thức đồng điệu và những rung động khẽ khàng. Mượn lăng kính của nam chính Khang, đạo diễn Leon Lê đưa người xem từ tốn bước vào thế giới của Kỳ Nam.

Vẻ ngoài của Kỳ Nam gắn liền một chữ “lặng”, nhưng tâm can của cô chẳng hề phẳng lặng. Tâm trí cô mang nhiều sự đè nén: đè nén quan điểm, đè nén mỏi mệt, đè nén ước ao, đè nén cả những xót xa dành cho người nhà. Tận những phút gần cuối của bộ phim, giọt lệ long lanh nơi khóe mắt, hàng mi, ấy mới là lúc Kỳ Nam được sống sòng phẳng với cảm xúc của chính mình.

Đỗ Thị Hải Yến10 năm trở lại với vai diễn chín muồi

Xét về dung nhan lẫn tuổi tác, Đỗ Thị Hải Yến trẻ hơn nhiều so với nhân vật Kỳ Nam. Dù vậy, cô bước vào vai diễn vừa nhẹ nhõm vừa nhiều đau đáu, chung sống hòa hợp với thân phận trên màn ảnh, để người xem tin vào câu chuyện được kể trong phim. Những xúc cảm mà Kỳ Nam chôn chặt trong lòng được nữ diễn viên diễn tả tinh tế, “đủ lửa” mà vẫn nhiều chiều sâu. Màn kết hợp lần đầu của Hải Yến và Liên Bỉnh Phát cũng thật đẹp về cảm xúc. Cả hai giữ cho mối quan hệ của nhân vật ở mức chừng mực, làm khán giả đủ thấy đồng cảm, nuối tiếc và trân trọng.

Lần gần nhất Đỗ Thị Hải Yến xuất hiện trên màn bạc đã là 10 năm trước - tác phẩm Cha và con và… của đạo diễn Phan Đăng Di. Khi ấy, cô hóa thân thành một vũ công và cũng là vũ nữ, hoang dại, phóng khoáng và chênh vênh. So với nhân vật Vân lúc đó, Kỳ Nam của hiện tại chín muồi, sương gió. Có lẽ không phải chỉ vì thêm tuổi, mà vốn sống thêm phong phú của đời thường mới là yếu tố làm nên một diễn viên đẹp mặn mà, giàu cảm xúc trong ngày trở lại. 10 năm chăm lo chu toàn cho tổ ấm nhỏ, theo sát từng bước khôn lớn của các con, Đỗ Thị Hải Yến trở lại với điện ảnh bằng nhiều sự chân thành, khẳng định tâm huyết và tài năng diễn xuất chẳng hề phai nhạt.

Hành trình điện ảnh và những vai diễn chạm đến tính nữ

31 năm từ ngày đầu bén duyên với điện ảnh, Đỗ Thị Hải Yến góp mặt trong không nhiều tác phẩm nhưng mỗi lần xuất hiện đều lưu lại dư âm đẹp đẽ. Cuộc đời màn ảnh của cô gắn nhiều với không gian sông nước - một biểu tượng của nỗi buồn thênh thang và tính nữ dịu dàng. Trong Chơi vơi, cô hóa thành thiếu phụ chất chứa những nỗi buồn chẳng thể gọi tên, lang thang nơi làng chài ven biển. Ở Cánh đồng bất tận, cô mang thân phận “gái ăn sương” phiêu bạt nơi miền Tây sông nước. Đến Cha và con và…, cô thả mình phóng túng nơi xóm nhà bè rìa đô thị.

Lần này trở lại với Quán Kỳ Nam, Đỗ Thị Hải Yến một lần tìm về với biển. Nhưng không còn nữa những phóng khoáng, chênh vênh của các vai diễn tuổi trẻ, lúc này chỉ còn người mẹ nhìn về phía biển bằng ánh mắt kiếm tìm vô định, nhưng cõi lòng vẫn gói ghém niềm tin bất định dành cho con trai. Kỳ Nam mang nỗi sầu riêng tư và bộ phim kể về một câu chuyện mang tính cá nhân, nhưng đó cũng là câu chuyện của nhiều gia đình Việt những thập niên trước.

Đạo diễn Leon Lê nhìn nhận Kỳ Nam là một vai diễn đầy thách thức. Bởi nhân vật đòi hỏi người diễn viên phải phô bày được khí chất của một phụ nữ Bắc di cư năm 1954: nền nã, tiết chế mà vẫn kiêu hãnh. Và với anh, không ai phù hợp hơn Đỗ Thị Hải Yến để đảm nhiệm vai diễn này. Còn nữ diễn viên cũng giữ nguyên nguyên tắc làm nghề suốt nhiều năm: Chỉ nhận những vai khiến cô thực sự tin tưởng và rung động.

Đỗ Hải Yến chia sẻ rằng cô đã yêu mến nhân vật Kỳ Nam ngay từ những trang đầu của kịch bản Quán Kỳ Nam. Nhân vật này đánh thức trong cô một cảm giác đồng điệu mạnh mẽ đến độ chỉ cần lỡ mất vai diễn, cô sẽ mang theo niềm tiếc nuối rất lớn. Nhưng hơn thế, dự án tìm đến với cô thật đúng lúc.

Đây cũng là cái duyên. Tôi đóng Quán Kỳ Nam khi các con đã đủ lớn, có thể tự lập. Nếu kịch bản này đến sớm hơn, chưa chắc tôi đã nhận, tôi không muốn đánh đổi khoảng thời gian nào bên các con.

Sau Quán Kỳ Nam, Đỗ Thị Hải Yến tiếp tục mở rộng biên độ diễn xuất trong 1982 của đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp chưa ra mắt. Song song đó, cô còn đang đảm nhiệm vai diễn đặc biệt lấy cảm hứng từ hoàng hậu Dương Vân Nga trong bộ phim cổ trang Hộ linh tráng sĩ của đạo diễn Nguyễn Phan Quang Bình, hứa hẹn phô bày thêm những tầng sâu mới trong nội lực diễn xuất của nữ nghệ sĩ.